The Biard Research Project

Update: December 12, 2024

ENGLISH      FRANCAIS     NEDERLANDS

Francois Biard: Une soirée au Louvre chez le comte de Nieuwerkerke

"Graaf van Nieuwerkerke's sociale netwerk in 1855"

--->>> klik op het schilderij hierboven voor een interactive versie met namen (nummers 1 tot 45 gereed)
--->>>klik hier voor een experimentele force graph van de sociale connecties in deze groep

Sociale netwerken in de geschiedenis
Het bekijken en onderhouden van onze sociale netwerken op onze smartphones en computers heeft een hoofdrol in ons leven gekregen. Dat begon niet pas in 2003 toen Mark Zuckerberg voor zijn Harvard vrienden "the facebook" bouwde, maar gebeurde op allerlei manieren al vele eeuwen geleden. Voor de uitvinding van de fotografie, in 1839, was een schilderij (of een mozaiek of beeldhouwwerk) de enige manier om het netwerk van vrienden, familie, of zakelijke relaties in beeld te brengen. Graaf Émile van Nieuwerkerke, de door Napoleon III benoemde bestuurder en toezichthouder van de musea in Parijs en van alle keizerlijke kunstschatten, organiseerde regelmatig in 'zijn' Louvre op vrijdagavond een soiree voor de elite. Hier werden lezingen gegeven over kunst en/of actuele zaken, er werd gemusiceerd, sigaren gerookt, een goed glas gedronken, waarbij tussen de graaf en zijn relaties en-passent allerlei kunst, politieke, en andere zaken werden besproken. Het was de tijd dat het Franse rijk de wereld bestuurde. In 1851 vroeg van Nieuwerkerke de schilder Francois Biard om een groots schilderij van zo'n soiree in het Louvre te maken om hem samen met zijn belangrijkste vrienden en relaties in een groots schilderij te vereeuwigen.

Op deze Biard onderzoekswebsite beschrijf ik mijn zoektocht om alle personen op dit unieke schilderij te achterhalen, de redenen voor hun aanwezigheid en hun geschiedkundig belang. Door op het schilderij hierboven te klikken open je de interactieve versie.

Het Begin
In februari 2015 bezocht ik in het Cité de L'Architecture museum in Parijs een expositie over architect Viollet-Le-Duc. Deze architect beschreef als een van de eersten de bouwwerken en methodiek van de middeleeuwen. Zijn "Encyclopédie Médiévale" met vele duizenden tekeningen is voor mij een leidraad en inspiratie geweest bij het restoreren van mijn middeleeuwse huizen. Op deze expositie kwam ik een speciale uitgave tegen van het Beaux Arts maandblad, geheel gewijd aan Viollet-Le-Duc. Middenin het blad trof ik een afbeelding aan van een schilderij van Francois Biard uit 1855: "Une soirée [au Louvre] chez le comte de Nieuwerkerke". Tot mijn verbazing zag ik temidden van de grote groep gasten de componist Franz Liszt zitten. In een vorige sabbatical had ik een prille liefdesrelatie van deze componist met de zeventienjarige gravin Caroline de Saint-Cricq onderzocht (zie mijn website www.saintcricq.com en zijn aanwezigheid op deze soiree was onmiskenbaar.

Liszt stond echter niet op de lijst van dertig namen bij het schilderij, dus nam ik contact op met het museum van Compiègne met de vraag waarom deze beroemde componist niet genoemd werd. Men vertelde me dat ze in het jaar 2000 het schilderij uitvoerig hadden onderzocht, maar slechts dertig personen hadden kunnen identificeren. Franz Liszt was daar niet bij. Enthousiast geworden door mijn vondst van mijn favoriete componist tussen de elite op dit bijzondere schilderij, besloot ik een nader onderzoek te doen om hierover op een later moment melding te doen in een van de Liszt verenigingen waarvan ik lid was. Bij nauwkeuriger analyse telde ik een totaal van tachtig personen op het schilderij van Biard, inclusief enkele vage en gedeeltelijke afbeeldingen.
Met de tijdens mijn Liszt research opgedane kennis zou ik wellicht meerdere andere personen moeten kunnen herkennen. Het feit dat het schilderij 100 jaar voor mijn geboorte gereed was gaf extra motivatie om deze lastige klus op te pakken.

Francois Biard's schilderij, de graaf van Nieuwerkerke en zijn soirees in het Louvre
Graaf Émilien van Nieuwerkerke was een Franse beeldhouwer van Hollandse komaf. Zijn grootvader, Willem van Nieuwkerk, was een bastaardkind van een prins van Oranje en werd daarom bij bevriende koninklijke familie (d'Orleans) in Frankrijk ondergebracht. Émilien was ambitieus, zeer welopgevoed en aantrekkelijk (men noemde hem 'de knappe Bataaf') en werd de geliefde van princes Mathilde Bonaparte, een invloedrijke nicht van de latere keizer Napoleon III. Deze werd in 1849 democratisch door het Franse volk gekozen en benoemde de graaf tot de superintendent (een combinatie van toezichthouder en bestuurscommisaris) van de kunstschatten in het Louvre. Émilien gebruikte zijn rijke netwerk ter ondersteuning van Napoleons staatsgreep in december 1851 en kreeg als beloning daarvoor de verantwoordelijkheid over de vier musea in Parijs (het Louvre, Luxembourg, Versailles en Saint-Germain-en-Laye) en over alle keizerlijke kunstschatten.

De zeer invloedrijke graaf organiseerde een deel van het jaar wekelijks een grootse receptie (Salon) waarvoor hij politici, schilders, componisten, schrijvers, dichters, ambassadeurs, de adel en andere sociale elite uitnodigde. Hier liet hij lezingen geven, er werd gemusiceerd, gedichten voorgedragen, en werden informeel vele zaken besproken en afgesproken die van invloed waren op de stad Parijs, het Franse rijk en vele andere delen van de wereld.

Vergenoegd over zijn positie besloot de graaf, eind 1851, om met een groots schilderij zichzelf en zijn wekelijkse evenement te vereeuwigen. Hij koos hiervoor de schilder Francois Biard. Deze was weliswaar hoofdzakelijk bekend om zijn schilderijen van arctische taferelen met ijsberen, maar kon vanwege een voor hem nogal rampzalig verlopen affaire tussen zijn echtgenote en de schrijver Victor Hugo op nogal wat medeleven rekenen.

In de drie jaar erop zou Biard vele avonden op de recepties aanwezig zijn om, op aangeven van de graaf, schetsen van genodigden te maken of hen voor nadere detailuitwerking in zijn atelier uit te nodigen. Het mondde uit in een doek van 233 x 168 cm en werd in het voorjaar van 1855 op de grote kunstexpositie (Salon d'Art) in Parijs gepresenteerd.
Een schilderij maken met zoveel leden van de elite was geen eenvoudige klus. In 1854 bleek een, of meerdere, van de geplande personen in het schilderij tot een mogelijk compromitterende situatie voor de keizer te kunnen leiden. Het schilderij moest deels opniew worden gemaakt om deze te elimineren. Volgens de roddelrubrieken ging het met name om de aanwezigheid van een vrouw op het schilderij. Wie was dat en waarom moest het schilderij worden aangepast? Deze informatie is te uitvoerig om op deze interactieve website te vermelden en komt op een later moment in een (nog te schrijven) boek aan de orde.

De critici waren niet onder de indruk van het schilderij. Dat kwam deels door de relatieve onbekendheid van Francois Biard met portretteren, maar ongetwijfeld ook omdat er in het schilderij door de aangepaste opzet iets leek te ontbreken. Desondanks gaf het doek inzicht in de personen en structuren die op het hoogste niveau in Parijs, Frankrijk, maar ook in de nieuwe wereld bepalend waren. Het was op deze wekelijkse receptie dat besloten werd om de Parijse boulevards zoals we ze nu kennen aan te leggen, waar ontdekkingen in het Midden Oosten en Afrika werden gedeeld en kunstaankopen - die nu onderdeel zijn van grote collecties van stichtingen als van De Rotschild en Wallace te waarde van miljarden - werden bekokstoofd. Het was de plek waar de eerste impressionistische kunstbeurs werd afgesproken, en het Vrijheidsbeeld werd genoemd als cadeau aan de jonge Verenigde Staten van Amerika.

Met de identificatie van deze invloedrijke mensen (uitsluitend mannen), openen we als het ware een klein tijdvenster naar de fascinerende jaren van het midden van de 19e eeuw, toen de basis voor de industriele samenleving in de 20e eeuw werd gelegd en het impressionisme in de kunst en muziek van start ging.

Onderzoeksfase
Gedurende een periode van zes maanden in 2015 heb ik full-time de personen op het schilderij nader onderzocht. Daarna nog enkele maanden met een wat lagere frequentie. Vele honderdduizenden zoekacties en speurwerk in databases en bibliotheken, waar ik inmiddels digitaal toegang toe had gekregen, leverden kandidaten op voor bijna alle aanwezigen. Voor lastige gevallen kreeg ik gelukkig steun van medewerkers van o.a. de Bilbliotheque Nationale de France die verder konden speuren in archiefdelen die voor publiek niet toegankelijk zijn. Zoals gebruikelijk kostte het vinden van de laatste 10% van de personen 90% van de tijd. Voor de verificatie van deze vondsten nam ik contact op met de nazaten van deze personen of met instituten (zoals de eerder genoemde kunststichtingen) die het erfgoed van hen beheren. Tot mijn plezier ontving ik steeds op korte termijn antwoord op al mijn verzoeken om nadere gegevens, ook van wereldwijd vermaarde instituten, meestal vergezeld van het verzoek om hen op de hoogte van de voortgang van dit project te houden met uitnodiging om later de resultaten in lezingen te presenteren. Dat gaat in de toekomst nog eens gebeuren.

AI, kunstmatige intelligentie, is tegenwoordig gebruikelijk om mensen in een groep te kunnen identificeren. Mede door de aanwezigheid op sociale netwerken zijn er databases met vele honderden miljoenen gezichten beschikbaar. Helaas is deze hoeveelheid data niet beschikbaar voor personen uit een ver verleden, zeker als het gaat om een periode waarin de fotografie nog maar net was uitgevonden. Voor mijn onderzoek kon ik enkel gebruik maken van andere schilderijen, pentekeningen, caricaturen, gravures uit kranten en tijdschriften, of door personen op fotos van latere datum te 'verjongen'. Een belangrijk deel van het speurwerk bestond uit forensische analyse van de kleding en uiterlijk van de personen, het doornemen van artikelen en rubrieken in vele kranten en tijdschriften uit die periode, analyse van de vriendenkring van elke gevonden persoon om daarmee wellicht hints te krijgen over andere aanwezigen, of het simpelweg doorwerken van duizenden potentiele kandidaten omwille van de aanwezigheid van een kleine oorkonde.

Website en software
Naast het voortgaande onderzoek ben ik deze interactieve website begonnen als basis voor de presentatie. Het originele schilderij hangt in een ruimte die voor het publiek door een laserwand wordt afgeschermd. Met een of meerdere grote aanraakbeeldschermen en specialistische web software kunnen bezoekers alle personen aantikken om zo over hen en het schilderij te leren. Dat kan niet alleen in het museum maar, via de museumwebsite, uit vanuit huis. Tot mijn verbazing was dit soort software, waarin niet alleen tekst maar ook beelden en video moeten kunnen worden vertoond, nog niet beschikbaar. Na analyses van meer dan een dozijn softwarebedrijven die claimden deze software te kunnen maken bleek dat er geen passende oplossing was. In 2015 ben ik begonnen deze software zelf op te zetten. Ook na een langdurige pauze van meerdere jaren in mijn onderzoek naar dit schilderij blijkt er anno 2024 nog steeds geen bruikbare software.

Spin-off projecten
Om de snelheid van implementatie en de flexibiliteit van de interactieve software te testen heb ik deze voor enkele andere bekende kunstwerken gemaakt. Een interactieve versie van de beroemde Nachtwacht van schilder Rembrandt van Rhijn was, met de overvloed aan historische gegevens, in slechts een week te doen. Vertaling in meerdere talen, inclusief Chinees, kostte me slechts een dag per taal. Opnieuw verbaasde ik met over de operationele traagheid van musea om voor dit soort werken een interactieve versie beschikbaar te maken. Het geeft bezoekers niet alleen snel inzicht in de personen op het doek, zeker als ze moeten wachten voor ze aan de beurt zijn voor het bezichtigen, maar het levert vele malen betere en meer gedetailleede informatie op dan die door bijschriften bij een schilderij mogelijk zijn, en in vele talen. Een interactieve presentatie kan ook zeer nuttig zijn als 'crowd-management' bij kortlopende megaexposities met grote aantallen bezoekers.

Het interactief maken van het Sergeant Pepper Lonely Hearts Club album hoes van The Beatles kostte flink meer dan een maand. Ook hier bleek het de eerste versie ooit te zijn. Vervolgprojecten met de (co)maakster van dit album, kunstenares Jann Haworth, voor haar vrouwgerichte kunstwerken en muurschilderingen (o.a. Work In Progress in de Londonse National Portrait Gallery) zorgden voor verdere vertragingen van mijn Biard research project, maar ook voor goede vorderingen en ervaring met interactieve museale presentatie.

Om deze en toekomstige projecten te ondersteunen heb ik mijn Antartica Galleries website opgezet.

Omdat niet alleen de representatie van de tachtig personen op de schilderij van Francois Biard van belang is, maar ook de samenhang van hun netwerk en interacties, heb ik met wat ondersteuning door Stanford University in 2017 een vector-gebaseerde grafische representatie opgezet. Hiervoor heb ik gebruik gemaakt van experimentele tools als d3.js en Gephi.
Ter demonstratie heb ik deze voor de eerste groep van 42 personen HIER uitgewerkt. Wordt vervolgd...

Parallel hieraan ontwikkel ik ook een Augmented Reality applicatie waarmee bezoekers hun smartphone op het kunstwerk kunnen richten en zo direct details over de geportretteerde personen kunnen krijgen. Dat is een interessant alternatief voor grote aanraakschermen, zeker voor kunstwerken in de openbare ruimte.

Komende activiteiten
In 2020 ben ik in het Louvre geweest om met experts over o.a. de preciese locatie van van Nieuwerkerke's appartement en zijn salon te bespreken en ook om meer te weten te komen over de grootse wandtapijten door Giulio Romano. Daar was helaas nog bitter weinig over beschikbaar, dus ook dit vereist verder onderzoek.

In dit jaar (2024) hoop ik alsnog de overgrote meerderheid van de personen op Une Soiree au Louvre te documenteren om daarmee de puzzel compleet te maken.

Ondanks dat hun namen bekend zijn, is er per persoon nog eens twee of meer weken onderzoek nodig om op de interactieve website kort te kunnen beschrijven waarom ze op het schilderij staan, hun sociale netwerk en connecties met de andere gasten, plus eventuele interessante roddels of maitresses. Per persoon komen zo vaak tientallen bladzijden documentatie beschikbaar, waarvan dan slechts een halve pagina op de website komt. De vele honderden pagina's andere wetenswaardigheden zijn, na het uitwerken van de website en software applicaties, bestemd voor een boek.

Verder heb ik Mme Laure Chabanne, de conservator van het Museum van Compiègne, toegezegd om mijn specifieke onderzoeksmethodiek voor dit project in een artikel voor een museumblad te beschrijven zodat andere onderzoekers er hun voordeel me kunnen doen.

Per eind van dit jaar verwacht ik een flink deel van het Biard project en deze website af te hebben. Neem gerust contact met me op als je suggesties, vragen of bijdragen hebt (bij voorkeur ook op softwaregebied).

© Gert Nieveld, Amsterdam, June 2015 - January 2024